درمان سرطان با انکولیتیک ویروس، راهکاری جدید برای مقابله با این بیماری پیچیده

طی سالیان قبل انواع روش های درمانی به منظور مقابله با سرطان ارائه شده است. یکی از این روش‌ها درمان سرطان با استفاده از ویروس زنده است. البته ویروس‌های انکولیتیک. حال کلید واژه انکولیتیک یعنی چه؟ به طور کلی هر آنچه تخریب‌گر سلول سرطانی باشد را می‌توانیم انکولیتیک بنامیم. توانایی بعضی از ویروس‌ها در آلوده‌سازی سلول‌های سرطانی، رشد و تکثیر در آن‌ها و در نهایت تخریب این سلول‌ها، توجه محققان را طی سالیان اخیر به خود جلب کرده است. ویروس‌های انکولیتیک علاوه بر آلوده‌سازی و تخریب سلول‌های سرطانی باعث فعال‌سازی سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی علیه این نوع سلول‌ها نیز می‌شوند. در این مقاله به بررسی درمان سرطان با انکولیتیک ویروس ها خواهیم پرداخت.

انکولیتیک ویروس چست؟

انکولیتیک ویروس‌ها، ویروس‌هایی هستند که برای تخریب هدفمند سلول‌های سرطانی طراحی و یا اصلاح شده‌اند. این ویروس‌ها با تشخیص و انتخاب سلول‌های سرطانی و سپس نابود کردن آن‌ها، بدون ایجاد خسارت قابل توجه به سلول‌های سالم بدن، به مبارزه با سرطان می‌پردازند. انکولیتیک ویروس‌ها می‌توانند سبب آپوپتوز یا همان مرگ برنامه‌ریزی شده سلول‌های سرطانی شوند. همچنین، این ویروس‌ها می‌توانند سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و نابود کردن سلول‌های سرطانی تحریک کنند.

درمان سرطان با ویروس‌های انکوتروپیک تاریخچه‌ طولانی‌ای دارد. در اواخر سال 1890 میلادی در یک بیمار مبتلا به لوسمی، سلول‌های توموری پس از ابتلای او به یک بیماری شبه آنفولانزا، کاهش یافتند. بنابراین پتانسیل درمانی ویروس‌ها پس از این مشاهدات مورد بررسی و مطالعه‌ی بیشتر قرار گرفت. ویروس‌های انکولیتیک به دلیل توانایی‌شان در از بین بردن سلول‌های سرطانی به طور انتخابی، برای توسعه بیشتر انتخاب شدند.

انکولیتیک ویروس‌ ها چگونه سلول‌های سرطانی را تخریب می‌کنند؟

انتخاب سلول‌های تومور توسط این ویروس‌ها مکانیسم‌های مختلفی دارد:

• گیرنده‌های ویروس روی سلول‌های سرطانی بیش از سلول‌های غیرتوموری بیان می‌شوند، بنابراین ویروس به طور میانگین میزان بیشتری از این سلول‌ها را آلوده می‌کند.
• بالا بودن سرعت تقسیم سلولی و همینطور وقوع بیش از حد جهش در ژنوم سلول‌های سرطانی شرایط همانندسازی ویروس را فراهم کرده و باعث افزایش تکثیر ویروس در این سلول‌ها می‌شود.
• سلول‌های توموری دارای نقص در مسیر انتقال سیگنال اینترفرون نوع I هستند که این نوع از اینترفرون برای پاکسازی ویروس توسط سیستم ایمنی حیاتی است. در نهایت انکولیتیک ویروس با تکثیر در این سلول‌ها موجب تخریب آن‌ها شده و در نتیجه DAMPs و PAMPs در محیط اطراف سلول‌های توموری آزاد می‌گردد. این فرایند علاوه بر کنترل پخش ویروس به دیگر سلول‌ها، باعث شناسایی سلول‌های سرطانی به سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی نیز می‌شود.

به منظور بهبود هدف‌گذاری ویروس انکولیتیک روی سلول‌های سرطانی بسیاری از ویروس‌ها تحت مهندسی ژنتیک قرار گرفته‌اند. استفاده از پروموترهای اختصاصی تومور، حذف ژن‌های بیماری‌زای ویروسی، و حتی تغییرات کپسید، برای افزایش توانایی ویروس در آلوده‌سازی بافت توموری بدون آسیب به بافت طبیعی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

انواع انکولیتیک ویروس‌ ها

تا پیش از قرن 20 از ویروس‌های وحشی و مهندسی نشده در درمان تومورها استفاده شده بود. اما پس از آن با مهندسی ژنتیک، قابلیت ویروس‌ها از خانواده‌های مختلف با ویژگی‌های گوناگون مانند اندازه ویریون، طول ژنوم و یا نوع میزبان، در آلوده‌سازی سلول‌های سرطانی بررسی شدند. بعضی از آدنوویروس‌ها، ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1)، پولیوویروس (Polioviruse)، ویروس سرخک (Measles virus)، ویروس بیماری نیوکاسل (new castle disease virus)، رئوویروس‌ها، ویروس وزیکولار استوماتیت (vesicular stomatitis virus) و ویروس زیکا (Zika virus) از جمله ویروس‌های مناسب برای اعمال تغییرات جهت استفاده در ویروس درمانی بودند.

مزیت استفاده از انکولیتیک ویروس‌ها در درمان سرطان

استفاده از انکولیتیک ویروس‌ها به تنهایی برای درمان سرطان، بازده محدودی دارد. اما ترکیب آن با داروهای ایمونوتراپی به یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های بالقوه برای درمان سرطان تبدیل شده است. ترکیب ویروس‌درمانی (virotherapy) با شیمی‌درمانی (chemotherapy)، رادیوتراپی، سلول‌درمانی و همینطور داروهای مهارکننده‌ی چرخه‌ی تقسیم سلولی از جمله روش‌هایی است که اثربخشی و امن بودن آن در حال بررسی و مطالعه‌ بیشتر است.

انکولیتیک ویروس‌های تائید شده

ریگویر (Rigvir) یک انکولیتیک ویروس تائید شده در کشور لاتویا است. این ویروس منشا گرفته از خانواده‌ پیکورناویروس‌هاست و در سال 2004 برای استفاده‌ درمانی در سرطان ملانوما تائید شد. آدنوویروس سروتیپ 5 در سال 2005 در چین مورد مهندسی ژنتیک قرار گرفته و با حذف بعضی از ژن‌های مخرب ویروسی در این ویروس، برای درمان سرطان سر و گردن مورد تائید قرار گرفت. هرپس سیمپلکس ویروس 1 نیز پس از توسعه و دستکاری ژنتیکی، برای درمان ملانومای متاستاتیک و گلیوما یا هرگونه سرطان‌های اولیه مغز در آمریکا، اروپا و ژاپن مورد تائید قرار گرفت.

جمع‌ بندی

با توجه به پیچیده بودن سرطان و رشد روزافزون آن در جامعه انسانی، همچنان خلاء درمانی اثر گذار و قابل استفاده برای همگان احساس می‌شود. چالش‌های متعدد در درمان‌های فعلی سبب شده که تنها قشر خاصی از با کیفیت‌ترین درمان‌های موجود استفاده کنند. بنابراین، نیاز به درمان‌های جدید برای سرطان همچنان احساس می گردد. ویروس‌های انکولیتیک به عنوان روشی نوین در افزایش اثربخشی درمان و همینطور تقویت سیستم ایمنی علیه سرطان، در حال تحقیق و بررسی بیشتر است و احتمالا در آینده بیشتر پیرامون آ‌ن‌ها خواهیم شنید.