مروری جامع بر کشت سلول‌های جانوری

کشت سلول های جانوری

کشت سلول های جانوری یک تکنیک آزمایشگاهی است که به واسطه آن سلول‌های جانوری در یک محیط مطلوب و با اهداف گوناگون، رشد می‌کنند. سلول های مورد استفاده در این تکنیک، با منشاء‌های مختلف از یوکاریوت‌های چند سلولی و رده‌های سلولی تثبیت شده آن‌ها، به دست می آیند. این تکنیک جذاب و پرکاربرد در شاخه های مختلف زیست‌شناسی و پزشکی سبب اکتشافات و تولیدات ارزشمندی طی سالیان اخیر شده است.

شرایط کشت سلول وابسته به نوع سلول است. با این حال، هر کشت باید شامل یک ظرف مناسب با بستر یا محیطی باشد که مواد مغذی (مانند اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی)، عوامل رشد و هورمون‌های ضروری برای رشد سلول‌ها را تامین کند. گازها (O2 ، CO2)، محیط فیزیکی و شیمیایی (pH، فشار اسمزی، دما) نیز نقش مهمی را در تنظیم رشد مناسب سلول‌ها طی این فرآیند، ایفا می‌کنند.

کشت سلول‌های جانوری در محیط‌ آزمایشگاهی نسبت به کشت میکروارگانیسم‌ها همچون باکتری، به مراتب دشوارتر است و به شرایط کنترل شده‌تری نیاز دارد. با این حال، طی سالیان اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در کشت سلولی و استفاده از طیف وسیعی از سلول‌های جانوری صورت گرفته است. امروز کشت سلول‌های جانوری به یکی از تکنیک‌های مهم در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، بالینی و نیز شرکت‌های تولید کننده محصولات زیستی تبدیل شده است. در این مقاله قصد داریم به شکلی جامع این تکنیک مهم را مورد بررسی قرار دهیم.

تاریخچه کشت سلول های جانوری

طبیعتا وقایع گوناگونی در طی تاریخ دست به دست هم داده‌اند تا امروز تکنیکی تحت عنوان کشت سلول‌های جانوری در دسترس پژوهشگران باشد. در ادامه مهم‌ترین اتفاقات تاریخی که نقش موثری در شکل‌گیری این تکنیک داشته‌اند را خواهید خواهند:

• ۱۸۷۸: کلود برنارد (Claude Bernard) پیشنهاد کرد که سیستم های فیزیولوژیکی یک موجود زنده را می‌توان پس از مرگ، در یک سیستم زنده حفظ کرد.
• ۱۸۸۵: ویلهلم روکس (Wilhelm Roux) قسمتی از پلاک نخاعی جنین مرغ را برداشت و آن را در محلول نمک گرم برای چند روز نگه‌داری کرد و اصل کشت بافت را ایجاد نمود.
• ۱۹۰۷: هریسون (Ross Granville Harrison) سلول های عصبی قورباغه را در یک لخته لنفاوی که با روش hanging drop نگه داشته شده بود، پرورش داد و رشد رشته های عصبی را در شرایط آزمایشگاهی برای چند هفته مشاهده کرد. برخی او را پدر کشت سلولی می‌دانستند.
• ۱۹۱۰: Burrows موفق به کشت طولانی مدت سلول جنین مرغ در لخته های پلاسما شد. او مشاهدات دقیقی از میتوز انجام داد.
• ۱۹۱۳: کارل (Carrel) تکنیک‌های آسپتیک سخت‌گیرانه‌ای را معرفی کرد تا بتوان سلول‌ها را برای دوره‌های طولانی مدت کشت داد.
• ۱۹۲۳: Carrel و Baker، موفق به ساخت T-flask به عنوان اولین ظرف اختصاصی کشت سلول شدند. همچنین آن‌ها ارزیابی میکروسکوپی سلول ها در کشت را به کار گرفتند.
• ۱۹۳۳: Gey تکنیک roller tube را توسعه داد.
• ۱۹۴۰: استفاده از آنتی بیوتیک‌های پنی سیلین و استرپتومایسین در محیط کشت، باعث کاهش مشکل آلودگی در کشت سلولی شد.
• ۱۹۵۲: Gey یک رده سلولی نامیرا از سرطان دهانه رحم انسان به نام سلول های HeLa ایجاد کرد.

اتفاقات اشاره شده به همراه انبوهی از اکتشافات بعدی، سبب ابداع روش‌های گوناگون به منظور کشت سلول‌های جانوری شد. این تکنیک باعث شد تا تولیدات با ارزشی در حوزه های گوناگون همچون داورهای زیستی سرعت بیشتری پیدا کند و تحول عظیمی در دنیای علوم زیستی به وجود آید.

انواع کشت سلول های جانوری

کشت سلولی اولیه

کشت سلولی اولیه (Primary Cell Culture)، به کشت سلول هایی اشاره دارد که مستقیماً از ارگانیسم چند سلولی به دست می آیند. به طور خلاصه، اولین گام در کشت اولیه، به دست آوردن بافت از انسان یا حیوان است. منظور توده‌های بافتی هستند که لازم است با استفاده از روش‌های شیمیایی، مکانیکی یا آنزیمی از هم تفکیک شوند و به سلول‌های زنده رسید. سپس این سلول‌های زنده و متلاشی شده وارد فرآیند کشت با کمک محیط‌های پیچیده و سفارشی‌شده، می‌کنند. سلول در کشت سلولی اولیه، سلول هایی با رشد آهسته هستند که تمام ویژگی های بافت یا سلول های اصلی را دارند. از آنجایی که این کشت‌ها مستقیماً از مبدا به دست می آیند، تعداد کروموزوم‌های آن‌ها برابر با سلول های اصلی است. کشت سلولی اولیه به منظور حفظ رشد سلول‌ها در یک محیط کشت مصنوعی و در شرایطی خاص انجام می شود. معایبی که کشت های سلولی اولیه دارند این است که سلول در طی آن به سختی رشد کرده و معمولاً طول عمر کمتری دارند. علاوه بر این، سلول‌ها در این نوع کشت مستعد آلودگی توسط باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند.

کشت سلولی ثانویه

کشت سلولی ثانویه پس از کشت سلولی اولیه در طی یک دوره زمانی در محیط کشت تازه به دست می‌آید. سلول‌های کشت‌های سلولی ثانویه طول عمر طولانی‌تری دارند. کشت‌های سلولی ثانویه نسبت به کشت‌های سلولی اولیه ترجیح داده می‌شوند، زیرا این کشت‌ها راحت‌تر و در دسترس هستند. همچنین رشد و نگهداری آن‌ها آسان‌تر است. این سلول ها از تیمار آنزیمی سلول های چسبنده و به دنبال آن شستن و تعلیق مجدد سلول‌ها در حجم‌های خاصی از محیط تازه تشکیل می‌شوند.

رده سلولی چیست؟

رده سلولی یا Cell Line، یک اصطلاح کلی است که به جمعیت مشخصی از سلول‌ها اطلاق می‌شود که می‌توانند برای مدت زمان طولانی در شرایط کشت نگهداری شوند. همچنین پایداری فنوتیپی و عملکردهای خاصی را حفظ می‌کنند. رده‌های سلولی معمولاً کلونال هستند، به این معنی که کل جمعیت از یک سلول با جد مشترک منشا می‌گیرند.

رده‌های سلولی را می توان بر اساس الگوهای رشد سلول‌ها به دو گروه رده سلولی محدود و رده سلولی پیوسته تقسیم کرد.

رده های سلولی محدود (finite )، آن‌هایی هستند که سلول‌های کشت داده شده برای دفعات محدودی تقسیم می شوند و پس از آن می میرند. این سلول‌ها تا قبل از مرگ، می توانند بین 20 تا 100 بار تقسیم شوند. تعداد تقسیم سلولی و طول عمر آن‌ها به تعدادی از عوامل مانند تفاوت‌های دودمان سلولی، گونه‌ها، شرایط کشت و محیط بستگی دارد.

رده های سلولی پیوسته (continuous) سلول هایی هستند که رشد نامحدودی را از طریق کشت‌های بعدی نشان می دهند. سلول های رده های سلولی پیوسته سریع‌تر رشد می کنند تا یک کشت مستقل را تشکیل دهند. سلول‌های رده های سلولی پیوسته نامیرا هستند و می توانند به طور نامحدود تقسیم شوند.

مورفولوژی سلول ها در کشت سلولی

سلول‌ها در کشت سلول را می‌توان بر اساس شکل و ظاهر آن‌ها (مورفولوژی) به سه دسته اصلی تقسیم کرد. فیبروبلاستیک، شبه – اپیتلیال و شبه – لیمفوبلاست تقسیم کرد. سلول‌های فیبروبلاستیک (یا شبیه به فیبروبلاست) دوقطبی یا چندقطبی هستند، شکل دراز دارند و به یک بستر متصل می‌شوند. سلول‌های شبه اپیتلیال دارای شکل چند ضلعی با ابعاد منظم‌تر هستند و در لکه‌‌های مجزا به یک بستر متصل می‌شوند. سلول‌های شبه لنفوبلاستی شکل کروی دارند و معمولاً بدون اتصال به سطحی در حالت تعلیق رشد می‌کنند.

تجهیزات مورد نیاز جهت کشت سلول جانوری

امروز روش‌های گوناگونی جهت کشت سلول‌ های جانوری وجود دارد. اما تکنیک‌های آسپتیک بین تمامی روش‌ها مشترک‌اند (منظور ایجاد یک محیط عاری از میکروارگانیسم‌های مختلف مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها). از آنجا که تکنیک‌های آسپتیک مبحث مهمی در کشت سلولی موفق است، برای انجام عملیات کشت به یک اتاق جداگانه یا منطقه‌ای معین، نیاز است. لازم است این اتاق تنها به منظور کشت سلولی مورد استفاده قرار گیرد و تجهیزات مورد نیاز جهت کشت سلول لازم است به صورت اختصاصی برای این اتاق فراهم گردند. تجهیزات و مواد توصیه شده مورد نیاز آزمایشگاه کشت سلول:

• میکروسکوپ نوری معکوس برای ارزیابی مورفولوژی سلول و شمارش سلول‌ها
• یخچال، فریزر (منفی 20 درجه سانتی‌گراد، منفی 80 درجه سانتی‌گراد)، تانک نیتروژن مایع به منظور ذخیره سلول‌ها، مواد سلولی و اجزای کشت
• سانتریفیوژ برای متراکم کردن سلول‌ها
• pH متر برای تعیین pH مناسب اجزای محیط
• پیپت و پیپتور برای تقسیم حجم‌های مختلف
• محیط کشت سلولی و اجزای تکمیلی برای کشت سلول‌ها در اجزای مطلوب
• هماسی سنج برای شمارش سلول‌ها
• اتوکلاو برای استریل سازی پیپت‌ها و سایر تجهیزات در تماس با سلول‌ها
• پمپ خلاء برای آسپیراسیون محیط کشت سلولی
• حمام آب (با قابلیت تنظیم درجه حرارت) برای گرم کردن محیط کشت سلولی
• ظروف کشت سلول برای کشت سلول‌ها در قالب‌های مختلف (به عنوان مثال، فلاسک‌ها، ظروف پتری، پلیت‌های 96 خانه‌ای)
• ظروف زباله (زیست خطرناک) برای دفع صحیح زباله‌ها

روش کار کشت سلول های جانوری

در این بخش به بررسی کلی روش کار در کشت سلول خواهیم پرداخت. البته باید توجه داشت که جزئیات گوناگونی در فرآیند کشت سلول‌های مختلف وجود دارد و این بخش صرفا به منظور آشنایی با فرآیند کلی در کشت سلولی است.

• آماده‌سازی محیط کشت: ابتدا لازم است یک محیط کشت مناسب برای رشد سلول‌ها فراهم شود. محیط‌های کشت مختلفی وجود دارند که بسته به نوع سلول انتخاب می‌شوند. این محیط‌ها معمولاً حاوی ویتامین‌ها، املاح معدنی، آمینواسیدها و دیگر مواد مغذی هستند.
• انتخاب و تهیه سلول‌ها: سلول‌هایی که قرار است وارد فرآیند کشت شوند لازم است از یک منبع مناسب انتخاب و تهیه شوند. این سلول‌ها می‌توانند با منشا بافت جانوری و یا سلول‌های از قبل موجود باشد.
• استفاده از فلاسک یا ظرف مناسب: سلول‌ها لازم است در یک ظرف مناسب که معمولاً به نام فلاسک کشت سلولی شناخته می‌شود، کشت داده شوند. این فلاسک‌ها لازم است به شکل استریل مورد استفاده قرار گیرند.
• تنظیم شرایط فیزیکی: برای رشد بهینه، سلول‌ها نیاز به شرایط معینی دارند. این شرایط شامل تنظیم دما (معمولاً 37 درجه سانتی‌گراد)، CO₂ (معمولاً 5%) و رطوبت است.
• غذا و تعویض محیط کشت: سلول‌ها نیاز به غذا دارند، بنابراین محیط کشت باید به طور منظم تعویض شود یا با مواد مغذی جدید تامین شود.
• Subculturing یا Passaging: وقتی سلول‌ها به حد معینی از رشد برسند، لازم است محیط کشت دور ریخته شده و سلول ها از کشت قبلی به ظرف و محیط تازه‌ای وارد شوند، تا امکان رشد بیشتر و ادامه دار سلول‌ها فراهم گردد.
• مراقبت و نظارت بر رشد: رشد سلول‌ها باید به طور منظم با استفاده از میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد. همچنین لازم است سلول‌ها به طور منظم برای اطمینان از عدم آلودگی با باکتری‌ها، قارچ‌ها یا ویروس‌ها چک شوند.
• نگهداری از سلول‌ها: در صورت نیاز، برای استفاده از سلول‌ها در آینده، می‌توان آن‌ها را منجمد و در نیتروژن مایع نگه داشت.

نکات مهم:

• لازم است همواره با دقت و رعایت وضعیت کنترل آلودگی حداکثری با سلول‌ها کار کرد.
• محیط کشت و مواد مورد استفاده باید با کیفیت لازم را داشته باشند و همچنین مناسب سلول‌های مورد نظر باشند.

کاربردهای کشت سلول جانوری

تولید واکسن: کشت سلول جانوری تکنیک مهمی است که برای توسعه و تولید واکسن‌های ویروسی استفاده می شود. این تکنیک برای ساخت واکسن نوترکیب علیه هپاتیت B و ویروس فلج اطفال استفاده شده است. رده‌های سلولی نامیرا برای تولید واکسن‌های ویروسی در مقیاس بزرگ و یا صنعتی استفاده می شوند.

پروتئین های نوترکیب: از کشت سلول جانوری می‌توان برای تولید پروتئین‌های نوترکیب درمانی مانند سیتوکین‌ها، فاکتورهای رشد، هورمون ها، فرآورده‌های خونی و آنزیم‌ها استفاده کرد. برخی از رده های سلولی رایج حیوانی که برای تولید این پروتئین‌ها استفاده می شوند، Baby hamster kidney cell و سلول های CHO هستند.

ژن درمانی: توسعه کشت سلول جانوری برای پیشرفت در ژن درمانی بسیار مهم است. سلول‌های دارای ژن معیوب را می توان با یک ژن عملکردی جایگزین کرد تا این گونه نقایص و بیماری ها برطرف شوند.

مدل زیستی: سلول‌های به‌دست‌آمده از کشت سلولی را می‌توان به‌عنوان یک مدل برای مطالعات مربوط به زیست‌شناسی سلولی، برهم‌کنش‌های میزبان و پاتوژن، اثرات داروها و اثرات ناشی از تغییرات در ترکیب سلولی مورد مطالعه قرار داد.

تحقیقات سرطان: از کشت سلول‌ های حیوانی می توان برای بررسی تفاوت‌های سلول سرطانی و سلول طبیعی استفاده کرد. زیرا سلول های سرطانی نیز می توانند کشت داده شوند. تفاوت های سلولی به محققین اجازه می دهد تا مطالعات دقیق تری در مورد علل و اثرات بالقوه مواد سرطان زای مختلف نیز انجام شود. سلول‌های طبیعی را می‌توان برای تشکیل سلول‌های سرطانی با استفاده از برخی مواد شیمیایی، ویروس‌ها و تشعشعات کشت داد. سلول‌های سرطانی همچنین می توانند به عنوان سیستم های آزمایشی برای مطالعات مربوط به کارایی داروها و تکنیک های مورد استفاده در درمان سرطان استفاده شوند.

تولید سموم زیستی: رده‌های سلولی حیوانی مانند Sf21 و Sf9 به دلیل سرعت رشد سریع‌تر و تراکم سلولی بالاتر می توانند برای تولید آفت کش های زیستی استفاده شوند. ارگانیسم‌هایی مانند باکولوویروس را می‌توان از طریق کشت سلولی حیوانی نیز تولید کرد.

مزایای کشت سلول های جانوری

• کشت سلولی نسبت به سایر رویکردهای بیوتکنولوژیکی مشابه، برتری دارد. زیرا امکان تغییر شرایط مختلف فیزیولوژیکی مانند دما، pH و فشار اسمزی را فراهم می کند.
• کشت سلول های حیوانی مطالعات مربوط به متابولیسم سلولی و درک بیوشیمی سلول‌ها را امکان پذیر می کند. همچنین اجازه می دهد تا اثرات ترکیبات مختلف مانند پروتئین‌ها و داروها را بر روی انواع مختلف سلول مشاهده کرد.
• این تکنیک همچنین شناسایی انواع سلول های مختلف را بر اساس وجود نشانگرهایی مانند مولکول ها و یا با کاریوتایپ امکان پذیر می کند.
• استفاده از کشت سلولی حیوانی برای آزمایش مواد دارویی، می‌تواند به عنوان جایگزین مدل‌های حیوانی در بعضی شرایط باشد.
• همچنین از کشت سلول‌های حیوانی می توان برای تولید مقادیر زیادی پروتئین و آنتی بادی استفاده کرد که در غیر این صورت نیاز به سرمایه گذاری زیادی دارد.

معایب کشت سلول های جانوری

حتی اگر کشت سلول های حیوانی به عنوان یک روش پیشرفته از نظر تکنولوژیکی مورد استفاده قرار گرفته است، برخی از معایب مرتبط با این روش وجود دارد.

• این یک تکنیک تخصصی است که به پرسنل آموزش دیده و شرایط آسپتیک نیاز دارد.
• این تکنیک فرآیند گران قیمتی است، زیرا به تجهیزات خاص و محیطی جداگانه نیاز دارد.
• کشت‌های بعدی در فرآیند کشت سلولی، ممکن است در مقایسه با سویه اصلی منجر به خواص متمایز در سلول‌های جدید شود.
• اغلب در کشت سلولی،‌ آلودگی به مایکوپلاسما و عفونت‌های ویروسی اتفاق می افتد و تشخیص و درمان آن دشوار است.
• سلول های تولید شده توسط این روش به دلیل ایجاد ساختار کروموزومی آنئوپلوئیدی منجر به بی ثباتی می شوند.

آلودگی محیط های کشت سلولی

از آن‌جا که به طور کلی نمی‌توان از آلودگی‌ها اجتناب کرد، آموزش کارکنان آزمایشگاه کشت سلولی برای تشخیص علائم اولیه به منظور جلوگیری از گسترش آلودگی‌ها به سایر سلول‌ها یا محصولات کشت سلولی مهم است. آلودگی‌ها بیشتر دارای ماهیت بیولوژیکی هستند و می‌توانند شامل باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها باشند. مهم است که آلاینده‌های بیولوژیکی را محدود کنیم زیرا آن‌ها می‌توانند فنوتیپ و ژنوتیپ خط سلولی کشت شده را از طریق رقابت بر سر مواد مغذی، سنتز محصولات جانبی قلیایی، اسیدی یا سمی و تداخل احتمالی اجزای ویروسی با ژنوم کشت سلولی تغییر دهند. سایر آلاینده‌ها ممکن است شامل ناخالصی‌های شیمیایی ناخواسته (به عنوان مثال، نرم کننده‌ها در ظروف کشت سلولی) یا سایر انواع سلول‌های کشت شده در آزمایشگاه باشد.

آلودگی باکتریایی در کشت سلول

قلمرو باکتری‌ها شامل میکروارگانیسم‌های پروکاریوتی بسیار فراگیر و دارای اندازه چند میکرومتر در قطر، تنوع گسترده در مورفولوژی آن‌ها و زمان‌های دو برابر سریع‌تر از طریق تولید مثل غیرجنسی است. در حالی که ویژگی دوم اجازه می‌دهد تا در مایع رویی کشت سلولی بلافاصله پس از عفونت تشخیص داده شود، اما گسترش سریع را نیز تسهیل می‌کند. کشت‌های سلولی تحت تأثیر آلودگی باکتریایی به طور کلی در ظاهر کدر به نظر می‌رسند. علاوه بر این، میزان متابولیک بالای باکتری‌ها می‌تواند pH محیط کشت را تغییر داده و در نتیجه رنگ فنل قرمز را به زرد تغییر دهد. در حالی که باکتری‌ها ممکن است به عنوان ذرات کوچک در بزرگ نمایی کم میکروسکوپ تشخیص داده شوند، اما شکل‌های متمایز آن‌ها به طور کلی در بزرگ نمایی بیشتر تشخیص داده می‌شوند.

در حالی که سویه‌های باکتریایی مانند E. coli به دلیل اندازه (2 میکرومتر) و تحرک ناشی از تاژک‌ها به راحتی قابل کشف هستند، سویه‌های دیگر مانند مایکوپلاسما از نظر اندازه کوچکتر (کوچک تر از یک میکرومتر)، بی حرکت هستند و بنابراین به راحتی قابل تشخیص نیستند. در نتیجه، عفونت‌های مایکوپلاسما می‌توانند برای مدت زمان طولانی نادیده گرفته شوند و معمولاً فقط از طریق کاهش کیفیت سلول‌های کشت شده آشکار می‌شوند. این موضوع می‌تواند به شکل کاهش تکثیر سلولی و حتی مرگ سلولی ظاهر شود. به منظور نظارت بر کشت‌های سلولی برای عفونت‌های احتمالی با مایکوپلاسما، توصیه می‌شود که به طور معمول کشت‌ها را با استفاده از واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR)، روش ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم (ELISA) یا رنگ آمیزی ایمنی آزمایش کرد.

آلودگی قارچی در کشت سلول

مخمرها یوکاریوت‌های تک سلولی هستند که در طول تولید مثل غیرجنسی، ساختارهای چند سلولی مانند رشته ایجاد می‌کنند. این سلول‌های جوانه زده که به شکل تخم مرغی ظاهر می‌شوند، می‌توانند تقریباً به اندازه 4 میکرومتر رشد کنند و بنابراین در بزرگ‌نمایی کم میکروسکوپ به راحتی قابل تشخیص هستند. کپک‌ها اعضای اضافی فرمانرو قارچ‌ها هستند که در کشت سلولی یافت می‌شوند. رشد آن‌ها با تولید رشته‌های چند سلولی، بسیار متصل و نازک (هیف) مشخص می‌شود. مایع رویی کشت سلولی آلوده به مخمرها یا کپک‌ها کدر به نظر می‌رسد و اگرچه pH در مراحل اولیه عفونت ثابت می‌ماند، اما در غلظت بالای آلاینده افزایش می‌یابد. آلودگی مخمر همچنین ممکن است با بوی متمایز همراه باشد. از آنجا که گونه‌های قارچی می‌توانند از طریق اسپورهای هوا منتقل شوند، شناسایی و مهار سریع چنین آلودگی‌هایی برای جلوگیری از آلوده شدن کشت سلول بسیار مهم است.

آلودگی ویروسی در کشت سلول

ویروس‌ها عوامل عفونی هستند که برای تکثیر خود به سلول‌های میزبان تکیه می‌کنند. به دلیل اندازه محدود آن‌ها تا 300 نانومتر و چرخه حیات درون سلولی‌شان، در میکروسکوپ نوری عمومی قابل مشاهده نیستند و تشخیص آن‌ها بسیار مشکل است. در حالی که برخی از ویروس‌ها ممکن است تغییرات مورفولوژیکی را در سلول‌های کشت شده ایجاد کنند (اثرات سیتوپاتیک)، گونه‌های دیگر ممکن است در ژنوم سلولی ادغام شده و فنوتیپ خط سلولی مورد بررسی را تغییر دهند. به عنوان مثال، ویروس‌ها می‌توانند از طریق استفاده از محصولات کشت سلولی مشتق از حیوانات مانند تریپسین یا سرم گاوی جنین وارد کشت سلولی شوند و نگرانی جدی بهداشتی برای کارکنان آزمایشگاه محسوب شوند. وجود آلودگی‌های ویروسی می‌تواند چالش برانگیز باشد اما عموماً با کمک PCR ،ELISA، ایمونوسیتوشیمی یا میکروسکوپ الکترونی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

جمع بندی

با توجه به موارد اشاره شده، تکنیک کشت سلول های جانوی یکی از مهم ترین تکنیک‌های آزمایشگاهی در شاخه های گوناگون زیست شناسی و بیوتکنولوژی به شمار می رود و طیف وسیعی از پروژه های پژوهشی و تولیدی می توانند از آن بهره مند شوند. بنابراین، شایسته است که دانشجویان رشته های مرتبط نسبت به یادگیری این تکنیک، توجه ویژه‌ای داشته باشند. نه تنها مباحث عملی، بلکه سرفصل‌های تئوری این تکنیک در انجام یک کشت سلولی موفق بسیار اثر گذار است و تسلط به هر دو جنبه موضوع ضروری می‌باشد.