توسط : اختلال موقتی پایگاه داده پابمد (PubMed) در اوایل ماه جاری (مارس ۲۰۲۵)، غوغایی در میان پژوهشگران و متخصصان علوم پزشکی ایجاد کرد و بسیاری را در سراسر جهان دچار نگرانی نمود. داستان از آنجا آغاز شد که گروهی از کاربران در تاریخ ۱ مارس متوجه شدند صفحات پابمد از دسترس خارج شده و بارگذاری نمی‌شوند. این اتفاق، وحشتی عمومی درباره آینده این منبع مهم علمی به وجود آورد و سوالات جدی در مورد میزان اتکای جامعه پژوهشی به آن مطرح کرد. اگرچه مشکل ظرف دو روز حل شد، اما یادآور اهمیت و جایگاه بی‌بدیل پابمد و خطراتی است که ممکن است در نتیجه اختلالاتی مشابه پیش آید.
پابمد یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های داده در زمینه مقالات بیومدیکال و علوم سلامت است که بیش از ۳۷ میلیون مقاله را نمایه می‌کند و از طریق مرکز ملی اطلاعات بیوتکنولوژی (NCBI) در مؤسسه ملی بهداشت (NIH) آمریکا مدیریت می‌شود. به این ترتیب، نقشی کلیدی در دسترسی به مقالات و یافته‌های علمی ایفا می‌کند و دانشگاهیان، پزشکان، دانشجویان و حتی مردم عادی برای جستجوی اطلاعات قابل استناد، روی آن حساب باز می‌کنند. اگرچه NIH اعلام کرد که مشکل ناشی از اختلالات فنی بود و ظرف مدت کوتاهی رفع شد، اما برای بسیاری از محققان، این رویداد نمادی از شکنندگی زیرساخت‌های اطلاعاتی کلیدی شد.
شاید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های پژوهشگران این باشد که هرگونه اختلال در پابمد می‌تواند نتایج خطرناکی به دنبال داشته باشد. وقتی یک پزشک یا پژوهشگر نتواند به‌موقع به منابع علمی دسترسی پیدا کند، نه‌تنها پژوهش‌ها به تعویق می‌افتد، بلکه در موارد حساس بالینی نیز ممکن است کادر درمانی از اطلاعات حیاتی محروم شوند. به همین دلیل، طرح پرسش درباره راهکارهای جایگزین مهم جلوه می‌کند. کارشناسان یادآور می‌شوند که در این شرایط، وجود مخازن موازی و گزینه‌های پشتیبان مانند Europe PMC اهمیت زیادی دارد. این پایگاه نیز نسخه‌ای از داده‌های پابمد را در اختیار دارد و می‌تواند در صورت اختلال مجدد در دسترس قرار بگیرد؛ هرچند که آینه‌ای دقیق از پابمد نیست و در برخی قسمت‌ها تفاوت‌هایی با آن دارد.
با توجه به سرعت رشد علوم و گستردگی داده‌های تولیدشده در حوزه علوم زیستی و سلامت، وابستگی ما به یک پایگاه داده واحد می‌تواند خطرآفرین باشد. هرچند گزینه‌هایی مانند Google Scholar، Web of Science، Scopus و OpenAlex نیز وجود دارند و تعدادی از آن‌ها با جستجوی رایگان یا دسترسی پولی، امکان مشاهده مقالات علمی را فراهم می‌کنند، اما پابمد اغلب به‌دلیل دسترسی رایگان و جامعیت منابع خود به‌صورت گسترده‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخش مهمی از اعتبار این پایگاه نیز به حمایت دولتی و سرمایه‌گذاری‌های طولانی‌مدت مؤسسه ملی بهداشت آمریکا بازمی‌گردد.
نگرانی اصلی بسیاری از محققان آن است که اگر چنین اتفاقی در ابعاد گسترده‌تری تکرار شود یا اگر روزی دولت بخواهد بودجه این پروژه را کاهش دهد، سرنوشت پابمد و در نتیجه، بخش عظیمی از جستجوهای پزشکی و پژوهشی چه خواهد شد. گرچه NIH تأکید دارد که دسترسی آزاد به این پایگاه داده تضمین شده است، با این حال برخی، وجود برنامه‌های پشتیبان و زیرساخت‌های جایگزین را امری ضروری می‌دانند. در واقع، پیوستن کشورهای دیگر به سرمایه‌گذاری روی آینه‌های جهانی یا مشابهت‌هایی از پابمد، می‌تواند امنیت دسترسی به داده‌های علمی را در سطح بین‌المللی افزایش دهد. در غیر این صورت، هر اختلال یا ناپایداری طولانی‌مدت در این پایگاه داده، روند تحقیقات و خدمات پزشکی را در سراسر جهان مختل خواهد کرد.
با وجود نگرانی‌ها و علامت سؤال‌های ایجاد شده، در حال حاضر پابمد به فعالیت عادی خود بازگشته و محققان می‌توانند مثل همیشه از آن استفاده کنند. اما این قطعی کوتاه‌مدت گویی هشداری بود برای ما که به فکر راهکارهای بلندمدت‌تر باشیم. وابستگی بیش از حد به یک نهاد یا پلتفرم، پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت؛ آن هم زمانی که موضوع به سلامت انسان و آینده تحقیقات بیومدیکال گره خورده است. از دیدگاه بسیاری از متخصصان، بهتر است پیش از آنکه «تاریکی دوباره بازگردد»، ساختارهای موازی شکل گیرد تا تضمینی برای تداوم دسترسی به اطلاعات حیاتی علمی باشد.
