اشتباهات رایج در پژوهش های آزمایشگاهی

ما دائما از اشتباهات خویش می آموزیم و کسب تجربه می کنیم. این موضوع تقریباً برای تمام دانشمندان صادق است. اشتباهات رایج در پژوهش بیشتر در سال های شکل گیری شخصیت علمی فرد و زمانی که همچنان تحت تعلیم هست، رخ می دهند. شاید بسیاری از اقدامات اشتباه طی یک پژوهش، نتیجه فاجعه باری نداشته باشند، اما بسیاری از سهل انگاری ها و عدم توجه به ریسک های موجود می توانند سبب بروز مشکلات متعددی برای فرد، در آینده نه چندان دور شوند. علاوه بر محقق، ممکن است محیط آزمایشگاه و افراد حاضر در محل نیز از این خطرات در امان نباشند. عدم توجه به نکات ساده گاها امنیت فرد، پرسنل و محقیقن حاضر در آزمایشگاه را به خاطر می اندازد. از همه مهم تر شهرت و اعتبار یک مرکز تحقیقاتی و یا موسسه که در نتیجه سال ها تلاش و پشتکار به دست آمده است، در اثر یک اقدام ناصحیح خدشه دار خواهد شد.

تمامی این خطرات را می توان به طور قابل توجه ای با آموزش صحیح در ابتدای مسیر علمی هر فرد، کاهش داد. در این مقاله سعی خواهیم نمود به 10 اشتباه رایج که افراد حین پژوهش مرتکب می شوند بپردازیم تا با آگاهی و جلوگیری از بروز آن‌ها، یک نظم و discipline کاری را برای خود ایجاد کنیم:

1) بدون دانش قبلی وارد آزمایشگاه نشوید

اگر به موضوع مورد مطالعه تسلط کافی ندارید، کار کردن شبانه روزی در آزمایشگاه دردی را دوا نخواهد کرد و تنها باعث هدر رفتن مواد مصرفی و زمان خواهد شد. بهتر است در ابتدا تمام جنبه های مطالعه را آنالیز کنید. از هیچ مقاله مرتبطی به سادگی گذر نکنید و اگر مطالعه ای مشابه کار خود را یافتید، خط به خط آن پژوهش را آنالیز و درک کنید. داشتن دیدگاه مناسب و آگاهی کافی از اقدامات مورد نیاز، شما را چند سطح در پژوهش بالا می برند. بسیاری افراد از کار باقی پژوهشگران به شکل کورکورانه تقلید می کنند. موضوعی که بزرگترین اشتباه در هر پژوهش است. تقلید کورکورانه باعث خواهد شد تا اکثر افراد در کار خود با چالش های بزرگی مواجه شوند. مسائلی که تا ماه ها هر پروژه ای را به تعویق خواهند انداخت.

2) ریسک ها و مشکلات احتمالی را پیش بینی کنید

اگر توانایی شناسایی موانع پیش رو را داشته باشید، شک نکنید کارها طبق نقشه پیش خواهند رفت. داشتن راه حل های مختلف برای هر مشکل احتمالی شما را به یک پژوهشگر حرفه ای تبدیل می کند.

در آزمایشگاه ها و مخصوصا آزمایشگاه های مرتبط با علوم زیستی و پزشکی، همه چیز آلوده و مشکوک است، حتی اگر خلاف آن ثابت شود.

3) قبل از ورود به آزمایشگاه نکات ایمنی کار با هر ماده و دستگاهی را مطالعه کنید

امنیت شما حین کار کردن در یک آزمایشگاه مهم ترین موضوع است. به یاد داشته باشید که در آزمایشگاه ها و مخصوصا آزمایشگاه های مرتبط با علوم زیستی و پزشکی، همه چیز آلوده و مشکوک است، حتی اگر خلاف آن ثابت شود. نحوه کار با هر ماده شیمیایی و بیولوژیک، کار با هر دستگاه، پروتکل های شست و شوی ظروف مختلف و نحوه دور ریختن ضایعات بیولوژیک و شیمیایی را به طور کامل مطالعه کنید. فراموش نکنید که شما با رعایت این نکات نه تنها امنیت خود، بلکه امنیت جامعه اطرف خود را نیز تامین می کنید. فرض کنید با یک باکتری و یا ویروس خطرناک کار می کنید. اگر به هر دلیل ناقل آن شوید، امنیت اجتماع اطرافتان به خطر خواهد افتاد. اگر زباله های عفونی را صحیح و طبق پروتکل های مشخص دور نریزید، مشکلات متعددی در ادامه برای افراد به وجود خواهد آمد.

4) به قوانین مرکز تحقیقات و آزمایشگاه احترام بگذارید

اگر در یک محیط مشترک کار می کنید و آزمایشگاه شما شخصی نیست، احترام به قوانین اهمیت بیشتری پیدا می کند. در محیط های اشتراکی، به علت وجود پروژه های مختلف، احتمال آلودگی متقاطع زیاد دیده می شود. اگر تنها یک نفر حین کار، نکات لازم را رعایت نکند، امنیت تمام پروژه ها به خطر می افتد. دستگاه ها و وسایل را از جایی به جای دیگه منتقل نکنید. شایع ترین مورد جا به جایی سمپلرها بین اتاق های مختلف آزمایشگاه است. در بعضی آزمایشات مانند تست های مولکولی، وسایلی همچون سمپلر تنها مخصوص یک کار هستند و نباید از آن ها برای اهداف مختلفی استفاده کرد. لاگ بوک ها رو حتما پر نمایید تا اگر مشکلی پیش آمد، بتوان آن مورد را پیگیری کرد. اگر حین کار با وسیله ای به آن آسیب زدید، سریعا به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید. فراموش نکنید که مخفی کاری در این شرایط، تنها اعتبار شما را به خطر می اندازد.

5) شرایط نگهداری متریال مصرفی را رعایت کنید

زمانی که یک ماده مصرفی برای پروژه خود تهیه می کنید، حتما قبل از استفاده، راهنمای همراه آن را مطالعه کنید. شرایط نگهداری مواد مختلف آزمایشگاهی با هم تفاوت دارند. عدم توجه به این موضوع می تواند باعث از بین رفتن کارایی آن ماده شود. اگر با من هم عقیده نیستید، یک ساعت آنزیم تازه خریداری شده را در دمای اتاق نگه دارید تا با موفقیت میلیون ها تومان بودجه را از بین ببرید 🙂

6) کنترل کیفی آزمایش ها را یاد بگیرید

اصلی ترین موضوع در موفقیت هر پروژه ای، توجه به کنترل کیفی و پیاده سازی یک سیستم مدیریت کیفیت صحیح است. برای هر آزمایش، روش های کنترل کیفی مختلفی وجود دارند که تضمینی بر صحت عملکرد تست شماست. اگر نکات مختلف و موارد توصیه شده را رعایت نکنید، باید چالش های زیادی را به جان بخرید. عدم توجه به رعایت نکات ساده، بزرگترین اشتباه در پژوهش است. مانند تمیز نکردن سطح هود با اتانول 70 درصد.

7) میان بُر ممنوع

به هیچ عنوان تا زمانی که مجبور نشدید از تکنیک های عجیب و غریب و میان بُر های پیشنهادی برای انجام یک تست استفاده نکنید. شاید زمان آزمایش کوتاه تر شود، اما ریسک شکست افزایش پیدا می کند. همه می‌دانیم که یک سیستم کامپیوتری بهتر و دقیق تر از ذهن انسان محاسبات را انجام می دهد. علت هم این است که کامپیوتر میان بُر خلاقانه ای را انتخاب نمی‌کند. کامپیوتر طبق پروتکلی که برایش تعریف شده است پاسخ سوالات را برای ما فراهم می‌کند. انجام یک آزمایش هم چنین نگرشی را لازم دارد. البته در بعضی موارد که به صورت Manual کار می کنید، ممکن است تغییراتی با هدف بهینه سازی آزمایش نیاز باشند، آن هم با تکیه بر استانداردهای توصیه شده، نه روش های خلاقانه افراد حاضر در آزمایشگاه. یادتان باشد که یک روش و راهکار یکسان، تجویز مناسبی برای همه افراد نیست.

8) از کالیبره بودن دستگاه ها و وسایل مورد استفاده اطمینان حاصل کنید.

خیلی اوقات عدم رسیدن به نتیجه مطلوب، ناشی از عدم انجام کالیبراسیون دستگاه ها و وسایل توسط مسئول کنترل کیفی آزمایشگاه است. حتما این مورد را مد نظر داشته باشید و مستندات کالیبراسیون را از مسئول مربوطه پیگیری کنید.

9) افزایش سواد و دانش تئوری در کنار کار عملی

اینکه چطور یک آزمایش را دقیق و صحیح انجام دهید موضوع بسیار مهمی است. موضوعی که به میزان زیاد کار شما را تحت شعاع قرار می‌دهد. اما از آن مهم تر، دانش و سواد شما نسبت به تکنیک مربوطه است. اینکه بتونید جواب ها را صحیح تفسیر و شرایط آزمایش را به بهترین شکل مدیریت کنید، تا حد بسیار زیادی وابسته به دانش تئوری شماست. کارهای عملی زمانی جذابیت دارند که سواد و اطلاعات کافی نسبت به آن ها داشته باشید.

10) رایج ترین اشتباه در پژوهش عدم مستند سازی است

مستند سازی (Documentation) یکی از مهم ترین موارد در آزمایشگاه است. متاسفانه اکثر افراد نسبت به انجام آن بی میل هستند. مستند سازی در بسیاری از آزمایشگاه های آموزشی انجام نمی‌شود یا اگر بشود دقت کافی در صحیح انجام دادن آن وجود ندارد. ویژگی اصلی یک پژوهشگر حرفه ای داشتن روش کاری سازماندهی شده است. اصلی ترین اقدام که می تواند در این موضوع به شما کمک کند، توجه به مستند سازی است. این موضوع هم در مورد مراحل کاری خودتان است، هم در مورد بخش های مختلف آزمایشگاه. Documentation صحیح و اصولی حین خطایابی به شما کمک زیادی خواهد نمود. با مهندسی معکوس پروسه بر اساس مطالبی که نوشته شده، در کمترین زمان ممکن مشکلات برطرف خواهند شد.

در آخر به یاد داشته باشید که همه چیز با تمرین امکان پذیر است. توجه به این اشتباهات رایج در پژوهش، باعث جلوگیری از مشکلات زیادی خواهد شد.