توسط : در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای جهان با کاهش تعداد متقاضیان دوره‌های دکتری مواجه شده‌اند؛ روندی که توجه سیاست‌گذاران، پژوهشگران و نهادهای آموزشی را به خود جلب کرده است. از استرالیا و ژاپن گرفته تا برزیل و بریتانیا، عوامل مختلفی مانند هزینه‌های بالای زندگی، بورسیه‌های ناکافی و عدم اطمینان از آینده شغلی، موجب دلسردی افراد از ادامه تحصیل در مقطع دکتری شده‌اند. در این مقاله، با استناد به آخرین آمار و گزارش‌ها، وضعیت فعلی دوره‌های دکتری در نقاط مختلف جهان را بررسی کرده و راهکارهایی که برای بهبود آن مطرح شده را مرور خواهیم کرد.
چرا تعداد دانشجویان دکتری در حال کاهش است؟
گزارش‌های جدید نشان می‌دهد کشورهایی نظیر استرالیا، ژاپن و برزیل طی سال‌های گذشته با افت چشمگیر ثبت‌نام در دوره‌های دکتری روبه‌رو بوده‌اند. در استرالیا، با وجود افزایش جمعیت، ثبت‌نام در دوره‌های دکتری از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ حدود ۸ درصد کاهش یافته است. در ژاپن، آمار دانشجویان دکتری از بیشترین حد خود در سال ۲۰۰۳ تا سال ۲۰۲۳ روند نزولی داشته است. این کاهش در برزیل نیز تا سال ۲۰۲۲ ادامه داشته و به کمترین میزان در یک دهه اخیر رسیده است.
مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
- هزینه بالای زندگی و پایین بودن کمک‌هزینه‌های دانشجویی
- بی‌ثباتی شغلی پس از فارغ‌التحصیلی
- نگرانی از عدم بازگشت سرمایه زمانی و مالی در طول دوره دکتری
فشار مالی: محرک اصلی افت متقاضیان دکتری
یکی از اساسی‌ترین مشکلات دانشجویان دکتری در بسیاری از کشورها، تناسب نداشتن کمک‌هزینه یا حقوق دریافتی با هزینه‌های زندگی است.
استرالیا
- کمک‌هزینه میانگین: حدود ۳۲ هزار دلار استرالیا (۲۰ هزار دلار آمریکا) در سال.
- مقایسه با خط فقر: کمک‌هزینه دکتری کمی بالاتر از خط فقر قرار دارد.
- میانگین سن دانشجویان: اغلب بالای ۳۰ سال، با مسئولیت‌های خانوادگی و مالی بیشتر.
ژاپن
- از اوایل دهه ۲۰۰۰ تعداد دانشجویان دکتری ژاپنی رو به کاهش است.
- دلیل اصلی: امنیت مالی پایین و نگرانی درباره هزینه‌های زندگی در طول دوره.
- اقدام دولت: وزارت آموزش ژاپن (MEXT) برای بهبود شرایط مالی دانشجویان دکتری، بودجه‌های بیشتری اختصاص داده است.
برزیل
- در سال ۲۰۲۲، پایین‌ترین آمار ورودی دکتری در یک دهه اخیر گزارش شد.
- دلایل: رکود اقتصادی، همه‌گیری کووید-۱۹، کاهش بودجه‌های دولتی در حوزه علم و فناوری.
- اقدام دولت: افزایش ۴۰ درصدی بورسیه‌های دکتری در سال ۲۰۲۳، که به بهبود اندک اوضاع کمک کرده است.
کانادا
- تعداد ثبت‌نام دکتری هنوز کاهشی نشده اما نگرانی‌های مالی همچنان مطرح هستند.
- اقدام دولت: افزایش بورسیه‌های تحصیلات تکمیلی پس از دو دهه.
- چالش: این بورسیه‌ها فقط به دانشجویان برتر تعلق می‌گیرد و بقیه همچنان با عدم امنیت مالی روبه‌رو هستند.
اقدامات دولت‌ها و دانشگاه‌ها برای مقابله با بحران
- افزایش بورسیه‌ها و گرنت‌ها: کشورهایی مثل برزیل و کانادا با تخصیص بودجه بیشتر، تلاش در جذب و حمایت از دانشجویان دارند.
- ایجاد برنامه‌های کارآموزی طولانی‌مدت: دولت ژاپن قصد دارد امکان حضور دانشجویان دکتری در دوره‌های کارآموزی دستمزددار را فراهم کند تا مهارت‌های کاربردی کسب کرده و در بازارهای غیردانشگاهی جذب شوند.
- تنوع‌بخشی به فرصت‌های شغلی: بسیاری از دانشگاه‌ها دوره‌های مهارت‌محور و میان‌رشته‌ای ارائه می‌دهند تا مسیر اشتغال در صنعت و بخش خصوصی را برای دکتری‌ها هموار سازند.
چالش بازار کار و آینده شغلی فارغ‌التحصیلان دکتری
افزایش رقابت در برخی کشورها
در چین، تعداد فارغ‌التحصیلان دکتری به حدی زیاد شده که بازار کار به‌خصوص در حوزه آکادمیک، توان جذب همه آن‌ها را ندارد. این موضوع فشار مضاعفی بر فارغ‌التحصیلان وارد می‌کند تا در سایر صنایع به دنبال فرصت‌های شغلی باشند.
فقدان امنیت شغلی در دانشگاه‌ها
بسیاری از فارغ‌التحصیلان دکتری به دنبال جایگاه‌های استادیار یا پست‌های تحقیقاتی هستند؛ اما رقابت بالا و محدودیت بودجه در پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باعث شده مسیر جذب در حوزه دانشگاهی بسیار دشوار شود.
نقش دانشگاه‌ها در بهبود وجهه و جایگاه دکتری
- برنامه‌ریزی برای توانمندسازی دانشجویان: برگزاری دوره‌های مهارتی مانند مدیریت پروژه، نوآوری، کارآفرینی و ارتباطات علمی.
- فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی: تغییر دیدگاه عموم درباره دکتری‌ها، تأکید بر نقش مهم آن‌ها در پیشبرد علم، فناوری و مدیریت.
- ارتباط با صنعت و دولت: ایجاد شبکه‌های همکاری بین دانشگاه، صنعت و دولت برای جذب دانشجویان دکتری در بخش‌های غیردانشگاهی.
جمع‌بندی
کاهش تمایل به ادامه تحصیل در مقطع دکتری، زنگ خطری برای آینده پژوهش و توسعه علمی در بسیاری از کشورهاست. عوامل متعددی مانند فشار مالی، عدم قطعیت شغلی و تصویری نادرست از نقش و کارکرد دکتری در جامعه، به این روند دامن زده‌اند. بااین‌حال، افزایش بودجه پژوهشی، ایجاد فرصت‌های شغلی متنوع و فرهنگ‌سازی در مورد مزایای داشتن مدرک دکتری می‌تواند به بازگرداندن انگیزه به افراد مستعد کمک کند. در نهایت، این سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی نه تنها به نفع دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی بلکه به سود جامعه و توسعه علمی و اقتصادی کشورها خواهد بود.
