توسط : امروزه درمان سرطان تنها به شیمی‌درمانی، پرتو‌درمانی و جراحی محدود نیست. یکی از پیشرفته‌ترین و امیدبخش‌ترین روش‌های درمانی در حوزهٔ سرطان، درمان با سلول‌های CAR-T است. این روش پیشرفته در دسته ایمونوتراپی قرار می‌گیرد و با مهندسی ژنتیکی سلول‌های ایمنی بیمار (سلول‌های T)، آن‌ها را به مبارزانی قدرتمند در برابر سلول‌های سرطانی تبدیل می‌کند. در این مقاله به بررسی رکورد تاریخی ۱۹ سال بهبودی در سرطان نوروبلاستوما به کمک سلول‌های CAR-T می‌پردازیم که نتایج آن در مجلهٔ معتبر Nature Medicine منتشر شده و می‌تواند پنجره‌ای تازه از امید برای درمان تومورهای جامد بگشاید.
نوروبلاستوما چیست؟
نوروبلاستوما (Neuroblastoma) نوعی سرطان نادر است که عموماً در کودکان خردسال تشخیص داده می‌شود. این سرطان از سلول‌های عصبی نابالغ (نوروبلاست‌ها) ریشه می‌گیرد و اغلب در غدد فوق کلیوی یا بافت‌های عصبی ستون فقرات ظاهر می‌شود. نکتهٔ مهم در مورد نوروبلاستوما این است که در بسیاری از موارد، تا زمانی که به مراحل پیشرفته نرسیده باشد، ممکن است علائم بارزی نداشته باشد. همین امر روند تشخیص و درمان را دشوارتر می‌کند. در موارد پیشرفته، بیماری می‌تواند به استخوان‌ها، مغز استخوان و سایر اندام‌ها گسترش یابد که نیاز به درمان‌های تهاجمی‌تر دارد.
آشنایی با سلول‌های CAR-T
CAR T-cell therapy یا «درمان با سلول‌های CAR-T»، نوعی ایمنی‌درمانی است که در آن سلول‌های T (از سلول‌های ایمنی بدن) از بیمار گرفته شده، از نظر ژنتیکی اصلاح می‌شوند تا گیرنده‌ای مهندسی‌شده به نام Chimeric Antigen Receptor (CAR) روی سطح خود داشته باشند. این گیرندهٔ CAR برای شناسایی یک آنتی‌ژن خاص روی سلول‌های سرطانی طراحی می‌شود. پس از فعال‌سازی و تکثیر این سلول‌های اصلاح‌شده در محیط آزمایشگاه، سلول‌های CAR-T دوباره به بدن بیمار تزریق می‌شوند تا به‌صورت هدفمند سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کنند.
مزایای درمان با سلول‌های CAR-T
- هدفمندی بالا: گیرندهٔ CAR به‌صورت اختصاصی روی آنتی‌ژن‌های سلول سرطانی قفل می‌شود.
- حفظ اثربخشی طولانی‌مدت: سلول‌های CAR-T می‌توانند در بدن بیمار برای مدت طولانی باقی بمانند.
- کاهش آسیب به بافت سالم: به دلیل هدفمند بودن، آسیب به بافت‌های سالم به حداقل می‌رسد.
چالش‌های درمان با سلول‌های CAR-T در تومورهای جامد
با وجود موفقیت‌های چشمگیر در سرطان‌های خونی مانند لوسمی، درمان تومورهای جامد (مانند نوروبلاستوما) با CAR-T همواره با چالش‌های مهمی روبه‌رو بوده است. مهم‌ترین موانع عبارتند از:
- محیط تومور: محیط میکروسکوپی تومورهای جامد غالباً سرکوب‌کنندهٔ سیستم ایمنی است.
- کمبود آنتی‌ژن اختصاصی: یافتن آنتی‌ژنی که منحصراً در سلول‌های سرطانی وجود داشته باشد و در سایر بافت‌های بدن نباشد، دشوار است.
- مانع فیزیکی تومور: بافت متراکم تومورهای جامد می‌تواند مانع نفوذ سلول‌های CAR-T شود.
داستان موفقیت‌آمیز رکورد ۱۹ ساله
بر اساس یک مقاله منتشر شده در Nature Medicine، دختربچه‌ای چهارساله با تشخیص نوروبلاستوما در سال ۲۰۰۶ تحت یک کارآزمایی بالینی در بیمارستان تگزاس قرار گرفت. در آن زمان، سرطان او به استخوان‌ها هم سرایت کرده بود و پیش‌آگهی (prognosis) چندان امیدوارکننده به نظر نمی‌رسید. با این حال، تیم تحقیقاتی تصمیم گرفتند از نسخهٔ اولیه سلول‌های CAR-T (نسل اول) استفاده کنند.
نتایج شگفت‌انگیز
- این دختر اکنون، پس از ۱۹ سال، همچنان بدون علامت از سرطان و در سلامت کامل است.
- او صاحب دو فرزند شده و زندگی عادی خود را دنبال می‌کند.
- این مورد طولانی‌ترین دورهٔ بهبودی ثبت‌شدهٔ ناشی از درمان CAR-T در تومورهای جامد به شمار می‌آید.
اهمیت بالینی این دستاورد
- اعتماد به CAR-T در تومورهای جامد: تاکنون موفقیت‌های چشمگیر CAR-T بیشتر در سرطان‌های خونی گزارش شده بود؛ اما این مورد نشان می‌دهد که در تومورهای جامد نیز می‌توان به موفقیت‌های پایدار دست یافت.
- زمینه‌ساز پژوهش‌های آینده: نتایج این مطالعه راه را برای استفاده از نسل‌های جدیدتر CAR-T در درمان نوروبلاستوما و سایر تومورهای جامد هموار می‌کند.
- اهمیت درمان در مراحل اولیه یا حجم پایین بیماری: شواهد نشان می‌دهد شاید استفاده از CAR-T در بیمارانی که بار توموری کمتری دارند (یا حتی بعد از پاسخ اولیه به درمان‌های استاندارد) موفقیت بیشتری به همراه داشته باشد.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود خوش‌بینی‌های حاصل از این مطالعه، بازتولید و تعمیم چنین نتایجی برای همهٔ بیماران نوروبلاستوما نیاز به بررسی بیشتری دارد. مهم‌ترین چالش‌ها و چشم‌اندازهای آینده:
- ارتقای طراحی نسل‌های جدید CAR-T: دانشمندان در حال افزودن اصلاحات ژنتیکی بیشتر هستند تا سلول‌های CAR-T در برابر عوامل سرکوب‌کنندهٔ سیستم ایمنی مقاوم‌تر شده و قابلیت نفوذ به تومور را داشته باشند.
- بهبود شیوهٔ تجویز و زمان‌بندی درمان: تعیین بهترین زمان برای تزریق CAR-T و همچنین ترکیب آن با سایر درمان‌ها (مانند شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی) می‌تواند اثربخشی را افزایش دهد.
- کاهش عوارض جانبی: طوفان سیتوکینی و سایر عوارض جدی ایمونوتراپی از نگرانی‌های بزرگ بیماران و پزشکان است. در نسل‌های جدید CAR-T، تلاش‌هایی برای تنظیم بهتر پاسخ‌های ایمنی و کنترل عوارض جانبی در حال انجام است.
- تأمین هزینه‌های درمان: درمان با CAR-T بسیار پرهزینه است؛ به‌طوری‌که تجاری‌سازی و در دسترس قرار گرفتن آن برای عموم، خود یک چالش بزرگ محسوب می‌شود.
جمع‌بندی
درمان با سلول‌های CAR-T انقلابی در ایمونوتراپی سرطان محسوب می‌شود و ماجراهای موفقیت‌آمیزی چون بهبودی ۱۹ ساله یک کودک مبتلا به نوروبلاستوما، نویددهندهٔ عصر جدیدی در مبارزه با تومورهای جامد است. هرچند هنوز راهکار نهایی و یکسانی برای همهٔ تومورها وجود ندارد، اما مسیر پیشرفت تحقیقات نشان می‌دهد که با ترکیب شیوه‌های گوناگون و بهبود مهندسی ژنتیکی سلول‌های ایمنی، امید به درمان کامل در بیماران بیشتری زنده خواهد ماند.
هشدار مهم: مطالب ارائه‌شده در این مقاله تنها جنبهٔ اطلاع‌رسانی دارند و نباید جایگزین توصیه‌ها و تشخیص تخصصی پزشکان شوند. در صورت مواجهه با هر نوع مشکل پزشکی، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.
