توسط : لحظه‌های Eureka یا همان لحظات «آها!» پدیده‌هایی ذهنی هستند که همه ما بارها آن‌ها را تجربه کرده‌ایم: همان لحظه‌ای که ناگهان جواب یک معما یا راه حل یک مسئله به ذهن‌مان می‌رسد و حس هیجان و رضایت را در وجودمان حس می‌کنیم. در سال‌های اخیر، دانشمندان علوم اعصاب با بررسی دقیق این لحظه‌ها، سعی کرده‌اند بفهمند دقیقا چه اتفاقی در مغز می‌افتد که باعث چنین درخشش ذهنی می‌شود. آیا این لحظات فقط نتیجه تلاش تدریجی ذهن هستند یا واقعا نوعی بازآرایی ناگهانی دانش و اطلاعات محسوب می‌شوند؟
بررسی علمی لحظه‌های Eureka در مغز
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که لحظه‌های Eureka با جهش ناگهانی فعالیت در بخش‌هایی خاص از مغز همراه است. در یکی از آزمایش‌ها، شرکت‌کنندگان باید در یک اتاق کاملا سفید، به تصاویری نگاه می‌کردند که در ابتدا تنها تکه‌هایی سیاه و سفید و بی‌معنا به نظر می‌رسیدند. اما ناگهان، ذهن فرد قادر به تشخیص تصویر می‌شد و همان لحظه «آها!» را تجربه می‌کرد.
مطالعات fMRI نشان داده است که هنگام وقوع لحظه یورکا، جریان خون و فعالیت الکتریکی به طور قابل توجهی در بخش راست مغز، به ویژه ناحیه‌ای به نام «چرخک گیجگاهی فوقانی راست» افزایش می‌یابد. همچنین، فعالیت مغزی به صورت یک انفجار سریع و موضعی (نه تدریجی) دیده می‌شود که تفاوت آشکاری با حل مساله به شیوه تحلیلی و مرحله‌به‌مرحله دارد.
تفاوت حل مساله تحلیلی و لحظه‌های Eureka
دانشمندان علوم شناختی، سال‌ها تلاش کردند تفاوت حل مسأله تحلیلی و لحظه‌های یورکا را مشخص کنند. برخی روان‌شناسان معتقدند حتی همین لحظات ناگهانی، نتیجه تلاش تدریجی ذهن است. اما مطالعات مغزی نشان داده است که لحظه یورکا اغلب با ادغام ناگهانی دانش و شناخت، همراه با بروز احساسات مثبت و شور ذهنی، رخ می‌دهد. به طور مثال، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که هنگام وقوع لحظه یورکا، امواج گامای فرکانس بالا و نیز فعالیت در بخش‌هایی همچون قشر کمربندی قدامی (مرکز توجه و تصمیم‌گیری) و آمیگدال (مرکز احساسات و پاداش) به شدت افزایش پیدا می‌کند.
ارتباط لحظه‌های Eureka با حافظه و یادگیری
یکی از یافته‌های جالب، تقویت حافظه پس از تجربه لحظه Eureka است. روان‌شناسان دریافته‌اند که افراد، راه‌حل‌هایی را که از طریق لحظه Eureka کشف کرده‌اند، بسیار بهتر و عمیق‌تر به یاد می‌سپارند. آزمایش‌های مختلف (از جمله حل معماهای کلامی و تماشای ترفندهای شعبده‌بازی) نشان داده است که «برتری حافظه با بینش» وجود دارد؛ یعنی وقتی راه‌حل یا جواب را به صورت ناگهانی و با احساس قوی کشف می‌کنیم، احتمال یادآوری آن بسیار بالاتر است. جالب‌تر اینکه، حتی سالمندان نیز اطلاعات حاصل از لحظات یورکا را بهتر به یاد می‌سپارند.
چرا لحظه‌های Eureka مهم‌تر از همیشه‌اند؟
امروزه با رشد هوش مصنوعی و واگذاری بسیاری از کارهای شناختی به تکنولوژی، اهمیت لحظه‌های یورکا برای بشر دوچندان شده است. کنجکاوی، خلاقیت و لحظات کشف و شهود ذهنی، مهارت‌هایی هستند که ماشین‌ها هنوز نتوانسته‌اند جایگزین‌شان شوند. پژوهشگران معتقدند درک بهتر این لحظات می‌تواند به تقویت حافظه، یادگیری و حتی رشد خلاقیت کمک کند. به همین دلیل است که پژوهش در مورد لحظه‌های Eureka نه تنها رمزگشایی از سازوکار مغز، بلکه گامی مهم برای آینده آموزش و خلاقیت انسانی محسوب می‌شود.
