سال ۲۰۲۵ نقطه عطف مهمی در حوزه سلامت و علوم زیستی به شمار میرود. احتمالا در این سال، تحولات گستردهای در توسعه و استفاده از داروها رخ خواهد داد. این اتفاق نه تنها به دلیل پیشرفتهای هوش مصنوعی، بلکه تحت تأثیر عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی سرعت میگیرد. داروهای تخصصی (بهویژه در زمینه سرطان و بیماریهای نادر) مدتها در کانون توجه بودهاند. اما حالا با ظهور نسل جدید داروهای چاقی، که علاوه بر کاهش وزن، بیماریهای قلبی-عروقی و متابولیک را هدف میگیرند، سبب دگرگونی این معادله است.
از سوی دیگر، ظرفیت محدود سیستمهای بهداشتی و برنامههای اصلاحی آنها، دسترسی به درمانهای نوآورانه را کند میکند. در همین حال، سرمایهگذاری در صنعت داروسازی و انجام ادغامها، همچنان روند مثبتی دارد و پیشبینی میشود در آینده نزدیک نیز ادامه یابد. افزون بر این، تاثیرات هوش مصنوعی در تمام مراحل از کشف تا توسعه دارو و حتی در کاربردهای بالینی افزایش پیدا کرده است و احتمالا مقررات تازهای برای نظارت بر هوش مصنوعی وضع خواهند شد. در ادامه، مهمترین روندها و نوآوریهایی را که انتظار میرود در سال ۲۰۲۵ شاهدشان باشیم، مرور خواهیم کرد.
2. نوآوری در داروهای سرطان (Oncology)
درمانهای سرطان همواره پیشتاز نوآوری در صنعت داروسازی بودهاند و انتظار میرود این جایگاه در سال ۲۰۲۵ نیز ادامه یابد. چندین عامل جدید در این زمینه نقش دارند:
۲.۱ واکسنهای سرطان شخصیسازیشده
- احتمال تأیید اولین واکسن شخصیسازیشده سرطان: بر اساس دادههای موجود، FDA ممکن است واکسن mRNA-4157 (ساخت شرکت مدرنا) را در ترکیب با pembrolizumab (یا همان Keytruda) تأیید کند. این واکسن برای بیماران مبتلا به ملانوما طراحی شده و تحولی بنیادین در درمان سرطان به شمار میرود. زیرا این واکسن با سیستم ایمنی بدن هماهنگ میشود تا سلولهای سرطانی به شکل اختصاصیتری هدف قرار بگیرند.
۲.۲ آنتیبادیهای Bispecific
- Ivonescimab: این دارو که PD-1 و VEGF را هدف قرار میدهد، در یک کارآزمایی بالینی فاز ۳ در چین توانست اثربخشی بهتری نسبت به Keytruda نشان دهد. هرچند دادهها فعلا محدود به مطالعات چین است، اما مطالعات جهانی در جریان است و میتواند استاندارد جدیدی در درمان سرطان ریه non-small-cell باشد.
- Zanidatamab: اولین آنتیبادی Bispecific که روی دو اپیتوپ مختلف یک هدف (HER2) اثر میگذارد. این دارو در نوامبر ۲۰۲۴ برای سرطان مجاری صفراوی تأیید FDA را دریافت کرد و انتظار میرود در سال ۲۰۲۵ به دست بیماران برسد.
۲.۳ داروهای تزریقی زیرجلدی (Subcutaneous)
- پیشرفتها در زمینه route of administration داروها نیز ادامه دارد. در سال ۲۰۲۴، FDA داروی تزریقی زیرجلدی atezolizumab (یا Tecentriq) و سپس nivolumab (یا Opdivo) را تایید کرد. این روند احتمالاً با تایید تزریق زیرجلدی pembrolizumab (یا Keytruda) ادامه مییابد. چنین تغییراتی، زمان و هزینههای تزریق دارو در بیمارستانها را کاهش میدهد و میزان رضایت بیماران را بالاتر میبرد.
3. تحول در داروهای چاقی
بازار جهانی داروهای چاقی در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار رسید، عمدتاً به لطف داروهای مبتنی بر GLP-1 مانند Wegovy (یا semaglutide) و Mounjaro/Zepbound (یا tirzepatide). هرچند انتظار نمیرود در سال ۲۰۲۵ داروی جدیدی در این حوزه معرفی شود، اما دادههای مهمی از کارآزماییهای بالینی در راه است:
۳.۱ نتایج کارآزماییهای مهم
- ترایال SURPASS-CVOT: بررسی تأثیر tirzepatide در بیماران دیابتی نوع ۲ بر پیامدهای قلبی-عروقی.
- ترایالهای EVOKE و EVOKE+: اثرات semaglutide خوراکی بر شناخت و عملکرد در بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل ابتدایی.
- اورفورگلیپرون (Orforglipron): احتمالا اولین آگونیست خوراکی GLP-1 receptor برای کاهش وزن خواهد بود.
- سورودوتید (Survodutide): محصول Boehringer Ingelheim’s که مسیرهای گلوکاگون و GLP-1 receptor را هدف میگیرد.
- CagriSema: داروی ترکیبی نوو نوردیسک که علاوه بر GLP-1 receptor، آمیلین و کلسیتونین را نیز هدف میگیرد و یک مقایسه سرنوشتساز با tirzepatide را، در پیش دارد.
۴. وضعیت سرمایهگذاری و ادغامها (M&A)
در سال ۲۰۲۴، ادغام و تملیک در حوزه بیوفارما به ارزش تجمیعی ۴۵ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل ۶۲٪ کاهش داشت. اما پیشبینیها برای سال ۲۰۲۵ نسبتاً امیدوارکننده است، زیرا عوامل بنیادی همچنان حاکی از رونق هستند:
۴.۱ چشمانداز تقاضا
- شرکتهای داروسازی بزرگ (Big Pharma) مجموعاً بیش از ۱.۵ تریلیون دلار ظرفیت مالی برای انجام معاملات دارند.
- تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار از درآمد صنعت داروسازی در معرض از دست دادن حق انحصار قرار دارد.
- فشار سرمایهگذاران برای سرمایهگذاری در حوزههای نوظهور مانند داروهای چاقی و آنتیبادیهای bispecific افزایش یافته است.
۴.۲ چشمانداز عرضه
- حدود ۷۰ درصد از داروهای بالینی در دست توسعه توسط شرکتهای بیوتکنولوژی کوچک انجام میشود و ۶۰ درصد این داراییها هنوز شریک تجاری ندارند.
- بسیاری از این شرکتها پس از دوران پاندمی وضعیت مالی مناسبی ندارند و ممکن است کمتر از ۱۲ ماه ذخیره مالی داشته باشند.
- اگرچه بازار IPO دوباره فعال شده و نرخ بهره در حال کاهش است، اما همچنان دو سوم از شرکتهای بیوتک عمومی دچار کمبود سرمایه هستند.
۵. دوگانگی در کاربردهای هوش مصنوعی
هوش مصنوعی از جمله مهمترین پیشرانهای نوآوری در صنعت دارو است. از کشف مولکولهای جدید تا استفاده در آزمایشهای بالینی و تشخیص بیماری، هوش مصنوعی هر روز قدرتمندتر میشود. با این حال، در سال ۲۰۲۵ شاهد یک دوگانگی در توسعه و کاربرد آن خواهیم بود:
۵.۱ قوانین جدید در اروپا
- قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا (AI Act) از ۲ فوریه ۲۰۲۵ لازمالاجرا میشود و بر کاربردهای هوش مصنوعی در بالین اثر مستقیمی میگذارد. این مقررات احتمالاً الگوی جهانی برای تنظیم فعالیتهای هوش مصنوعی در زمینه پزشکی خواهد شد، زیرا ایالات متحده فعلاً فراتر از رویکرد فعلی خود نخواهد رفت.
۵.۲ سرعت پیشرفت الگوریتمها و سختافزار
- پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۵ توان محاسباتی هوش مصنوعی حداقل دو برابر شود. این جهش، دقت پیشبینیهای بیولوژیک و پزشکی را بالاتر میبرد.
- اما از آنجا که سیستمهای زیستی بسیار پیچیده هستند، انتقال از پیشبینیهای مولکولی به پیشبینیهای بالینی همچنان دشوار باقی میماند.
۵.۳ نتیجهگیری در حوزه AI
- توسعه دارو: انتظار میرود تعداد بیشتری از مولکولهای کشفشده توسط هوش مصنوعی وارد فاز کارآزماییهای بالینی شوند.
- کاربرد بالینی: به دلیل تنظیمگریهای سختگیرانه در اتحادیه اروپا و حساسیت بالا در پیشبینی و مدیریت عوارض بالینی، ممکن است روند کندتری نسبت به فاز کشف دارو داشته باشد.
۶. رشد گرایش به مصرفگرایی در حوزه سلامت
مصرفگرایی (Consumerization) در سلامت یکی از روندهای مهم آینده است. به این معنی که افراد حاضرند برای دریافت خدمات پزشکی و داروهای مورد نیازشان، به صورت خصوصی هزینه کنند. این روند باعث شکلگیری پلتفرمهای تجویز خصوصی و دسترسی گسترده به تجهیزات و ابزارهای تشخیصی شخصی شده است.
۶.۱ دلایل رشد مصرفگرایی
- فشار بودجه در سیستمهای بهداشتی: با افزایش بار بیماریهای مزمن (مانند چاقی) و هزینه داروهای جدید، پوشش همگانی ممکن است محدودتر شود.
- افزایش پرداخت از جیب (Out-of-Pocket): سیستمهای سلامت دولتی، بسیاری از خدمات را پوشش نمیدهند و ازاینرو بیماران برای بهبود کیفیت زندگی، تمایل بیشتری به پرداخت مستقیم دارند.
- ابزارهای تشخیصی قابل حمل و خانگی: از ساعتهای هوشمند با قابلیت ECG گرفته تا دستگاههای پایش مستمر قند خون، فناوری در حال ارائه امکاناتی است که قبلا تنها در بیمارستانها در دسترس بود.
۶.۲ پیامدهای مصرفگرایی در سلامت
- گسترش بازار: با پرداخت مستقیم و خرید آزاد دارو، فرصتهای جدیدی برای شرکتهای داروسازی و پلتفرمهای دیجیتال به وجود میآید.
- چالش عدالت در دسترسی: این روند ممکن است شکاف بین افرادی که توان پرداخت هزینههای خصوصی را دارند و آنهایی که ندارند، را بیشتر کند.
- کوتاهتر شدن پنجره بازیابی سرمایه برای نوآوریها: به دلیل رقابت شدید و نیاز به دادههای واقعی (Real-World Evidence)، شرکتها باید سریعتر محصولشان را وارد بازار کنند و سرمایه را بازگردانند.
جمعبندی
سال ۲۰۲۵ با تغییرات گسترده در توسعه و استفاده از داروها همراه است؛ از یک سو پیشرفت در داروهای نوین مانند واکسنهای شخصیسازیشده سرطان و آنتیبادیهای bispecific، و از سوی دیگر گسترش بازار داروهای چاقی و پاسخ بیمهها و سیاستگذاران به این موج نوآوری. در کنار آن، هوش مصنوعی نقشی کلیدی ایفا میکند و همزمان، قوانین جدیدی برای کنترل و نظارت بر آن در دست اجراست. در همین حال، رقابت ژئوپلیتیک و عدم قطعیتهای سیاسی ـ بهخصوص در آمریکا ـ همچنان عاملی مهم است که روند سرمایهگذاری و ادغامهای بزرگ را تحت تأثیر قرار میدهد.
در این چشمانداز، شرکتهای دارویی، استارتآپهای بیوتکنولوژی، سرمایهگذاران و حتی مردم عادی (به عنوان مصرفکنندگان خدمات سلامت) هر کدام نقشی حیاتی ایفا میکنند. مهمترین نکته این است که مسیر پیش رو نهتنها فرصتی بزرگ برای نوآوری فراهم میکند، بلکه چالشهای اخلاقی، مالی و ساختاری تازهای را نیز به همراه دارد. شناخت دقیق این روندها و آمادگی برای تطبیق با آنها، کلید موفقیت در این سال سرنوشتساز خواهد بود.