سلول‌های ایمنی مبارزه‌کننده با سرطان به زودی می‌توانند در بدن ما مهندسی شوند

درمان سرطان با استفاده از سلول‌های ایمنی مهندسی‌شده، موسوم به CAR-T cells، یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم پزشکی در سال‌های اخیر بوده است. این روش توانسته است امیدهای تازه‌ای برای بیماران مبتلا به انواع خاصی از سرطان، به ویژه سرطان‌های خون ایجاد کند. اما روند فعلی درمان با CAR-T با چالش‌هایی مثل هزینه‌های سنگین، پیچیدگی فرایند تولید و زمان انتظار طولانی همراه است. اکنون فناوری جدیدی در راه است: مهندسی درون‌تنی CAR-T (in vivo CAR-T) که ممکن است آینده درمان سرطان را متحول کند و این روش را بسیار ساده‌تر و در دسترس‌تر سازد.

چالش‌های درمان CAR-T سل فعلی

یکی از نقاط ضعف اصلی درمان CAR-T به شیوه فعلی، فرایند تولید خارج‌بدنی (ex vivo) آن است. در این روش، ابتدا سلول‌های T از خون بیمار جدا می‌شوند. سپس این سلول‌ها به یک مرکز تخصصی ارسال می‌شوند تا در آنجا با دستکاری ژنتیکی، گیرنده‌های مخصوص شناسایی سرطان به نام CAR روی سطح آن‌ها قرار گیرد. این سلول‌ها باید در محیط آزمایشگاه تکثیر شوند و در نهایت، دوباره به بدن بیمار تزریق گردند. تمام این مراحل بسیار زمان‌بر و پرهزینه است و حتی گاهی بیماران به دلیل انتظار طولانی از دریافت درمان محروم می‌شوند. هزینه هر دوز این درمان حدود ۵۰۰ هزار دلار است و تنها مراکز محدودی در جهان قادر به ارائه آن هستند. همین موضوع باعث شده است تا بسیاری از بیماران مناسب این روش، عملا نتوانند از مزایای آن بهره‌مند شوند.

مهندسی درون‌تنی (In vivo CAR-T) چیست؟

در مقابل روش سنتی، ایده‌ی نوآورانه مهندسی درون‌تنی یا in vivo CAR-T مطرح شده است. در این روش، به جای جداسازی و دستکاری سلول‌های T خارج از بدن، ژن مربوط به گیرنده CAR مستقیما به بدن بیمار تزریق می‌شود. این کار با کمک ویروس‌های مهندسی‌شده یا نانوذرات انجام می‌گیرد که به طور هدفمند، ژن را به سلول‌های ایمنی بدن منتقل می‌کنند تا آن‌ها خودشان در بدن به سلول‌های CAR-T تبدیل شوند. این روش نه تنها می‌تواند تولید درمان را تسریع کند، بلکه هزینه‌ها را نیز به طور چشمگیری کاهش می‌دهد و این امید را ایجاد می‌کند که در آینده، CAR-T مانند دارویی عادی برای بیماران تجویز شود و نیاز به مراحل پرهزینه و زمان‌بر حذف شود.

شرکت‌های پیشرو و تکنولوژی‌های نوین

تحقیقات و سرمایه‌گذاری‌های فراوانی در حوزه مهندسی درون‌تنی CAR-T انجام شده است. شرکت‌هایی مانند Capstan Therapeutics با بهره‌گیری از نانوپارتیکل‌ها، در حال توسعه درمان‌هایی هستند که ویرایش ژنتیکی سلول‌ها را موقت و ایمن انجام می‌دهند. شرکت Azalea Therapeutics به سرپرستی برندگان نوبل، از فناوری CRISPR–Cas9 بهره می‌برد تا به صورت دقیق‌تر ژن‌درمانی را در بدن انجام دهد. شرکت Interius BioTherapeutics نیز بر روی وکتورهایی کار می‌کند که تنها سلول‌های T یا سلول‌های NK را هدف قرار می‌دهند. از سوی دیگر، Umoja Biopharma راهکاری ارائه داده است که با هدف‌گیری چندین گیرنده روی سلول‌های T، اثربخشی درمان را افزایش می‌دهد. همچنین شرکت EsoBiotec که مورد توجه غول دارویی AstraZeneca قرار گرفته، نخستین آزمایش انسانی CAR-T درون‌تنی را راه‌اندازی کرده است. این شرکت‌ها در خط مقدم توسعه درمان‌هایی قرار دارند که آینده پزشکی سرطان را دگرگون خواهند کرد.

چالش‌های مهندسی درون‌تنی

با وجود مزایای بسیار، روش مهندسی درون‌تنی CAR-T با چالش‌هایی روبروست. یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها، هدف‌گیری دقیق سلول‌های T است؛ زیرا اگر ژن مربوط به CAR به طور تصادفی وارد سلول‌های دیگر شود، می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. همچنین یکی از نگرانی‌های ایمنی، خطر ایجاد سرطان‌های ثانویه است، به ویژه زمانی که از وکتورهای ویروسی برای انتقال ژن استفاده می‌شود، چراکه محل ادغام ژن در ژنوم کاملا قابل کنترل نیست. علاوه بر این، در برخی موارد پاسخ بیش از حد سیستم ایمنی به نام «طوفان سایتوکاین» ممکن است رخ دهد که می‌تواند عوارض جدی داشته باشد. نکته دیگر اینکه برخی از فناوری‌های جدید (مانند RNA-based) با اینکه ایمنی بالاتری دارند، اما هنوز مشخص نیست که اثربخشی بلندمدت آن‌ها در مقایسه با ویرایش ژنتیکی دائمی چقدر خواهد بود. همه این چالش‌ها در آزمایش‌های بالینی آینده مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

چشم‌انداز آینده

انتظار می‌رود در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ نتایج آزمایش‌های بالینی متعدد روی فناوری in vivo CAR-T منتشر شود. این آزمایش‌ها عمدتا روی بیماران مبتلا به لنفوم، لوسمی و مولتیپل میلوما در حال انجام است و برخی نتایج اولیه امیدوارکننده بوده‌اند. علاوه بر درمان سرطان‌های خونی، پژوهشگران به دنبال گسترش این فناوری برای درمان تومورهای جامد مانند سرطان مغز، پستان و ریه هستند. همچنین شواهدی وجود دارد که مهندسی درون‌تنی CAR-T می‌تواند در درمان بیماری‌های خودایمنی نیز موثر باشد، زیرا این بیماری‌ها نیز اغلب با اختلال در عملکرد سلول‌های B همراه هستند. از سوی دیگر، شرکت‌هایی نیز در تلاش هستند تا فرایند تولید ex vivo CAR-T را به شدت سریع‌تر و ارزان‌تر کنند، تا بیماران بیشتری بتوانند از این درمان بهره ببرند. همه این تحولات، چشم‌انداز روشنی برای آینده درمان سرطان و بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی ترسیم می‌کنند.