توسط : در دنیای امروز که علم با سرعت چشم‌گیری در حال پیشرفت است، همکاری علمی بین‌المللی همچنان کلید توسعه و موفقیت محسوب می‌شود. طبق آخرین داده‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، چین به‌زودی جایگاه ایالات متحده را به‌عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار در پژوهش و توسعه خواهد گرفت. این تحول مهم، نشانه‌ای از تغییر توازن قدرت علمی جهان و اهمیت روزافزون همکاری شفاف و باز میان پژوهشگران بین‌المللی است.
چین، رهبر جدید پژوهش جهان
بر اساس جدیدترین رتبه‌بندی Nature Index 2025 Research Leaders، موسسات تحقیقاتی چینی اکنون ۸ جایگاه از ۱۰ جایگاه برتر را در اختیار دارند و آکادمی علوم چین همچنان در صدر قرار دارد. در این میان، تنها دانشگاه هاروارد و انجمن ماکس پلانک از کشورهای غیرچینی، موفق شده‌اند در میان ده موسسه برتر باقی بمانند. این تغییر جایگاه، نشان‌دهنده افزایش تاثیر همکاری علمی بین‌المللی و نقش محوری چین در علوم شیمی، زمین‌شناسی، علوم محیطی و فیزیک است، در حالی که آمریکا همچنان در علوم زیستی و سلامت پیشتاز است.
جدایی علمی و پیامدهای آن
از سال ۲۰۲۰ شاهد کاهش قابل توجه همکاری‌های مشترک بین پژوهشگران چینی و آمریکایی بوده‌ایم. اگرچه در پایان سال ۲۰۲۴ توافق‌نامه همکاری علمی جدیدی میان دو کشور منعقد شد، اما محدودیت‌های بیشتری نسبت به گذشته دارد. این جدایی علمی می‌تواند بر پیشرفت‌های جهانی تاثیر منفی بگذارد. با این حال، بسیاری از کشورهای دیگر به ویژه همسایگان چین مانند کره جنوبی و سنگاپور و اعضای گروه بریکس (BRICS) به دنبال تقویت همکاری علمی بین‌المللی با چین هستند. کشورهای آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین نیز این همکاری‌ها را یک اولویت می‌دانند.
تردید اروپا و نگرانی‌های امنیتی
کشورهای اروپایی با وجود افزایش تدریجی همکاری‌های علمی با چین، همچنان نسبت به موضوعات امنیتی حساسیت دارند. طبق گزارش دانشگاه منچستر، آمریکا همچنان شریک اصلی موسسات پژوهشی اروپا محسوب می‌شود و انگلستان معمولا در رتبه دوم قرار دارد. نگرانی از اینکه همکاری‌های علمی می‌تواند منجر به توسعه فناوری‌های نظامی یا برتری اقتصادی کشورهای دیگر شود، سبب احتیاط اروپا در توسعه همکاری علمی بین‌المللی با چین شده است.
راهکارها برای همکاری ایمن و موثر
گزارش دانشگاه منچستر تاکید دارد که کشورها باید راهکارهایی برای افزایش منافع و کاهش ریسک‌های همکاری علمی بین‌المللی اتخاذ کنند. ایجاد استانداردهای مشترک برای ارزیابی ریسک، تبادل بهتر اطلاعات میان دولت‌ها و تعریف دقیق مفاهیم کلیدی مانند “امنیت پژوهش” از جمله توصیه‌های کلیدی این گزارش است.
شفافیت و علم در دسترس، نیاز حیاتی جهان
در نهایت، شفافیت و انتشار آزادانه اطلاعات و داده‌های پژوهشی به نفع تمام کشورهاست. همکاری علمی بین‌المللی و اشتراک‌گذاری یافته‌ها می‌تواند به رفع چالش‌های جهانی کمک کند و انزوا و جدایی علمی، در شرایط بحرانی جهان، یک عقب‌گرد خواهد بود.
