امروزه نقش جوانان در پژوهشهای علمی و اجتماعی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. از موضوعات محیطزیستی گرفته تا سلامت و آموزش، جوانان توانستهاند دیدگاههای تازه و بینظیری به تحقیقات ارائه دهند. بااینحال، پرداخت دستمزد و جبران خدمات به آنها موضوعی چالشبرانگیز و حساس است که باید با دقت فراوان مورد بررسی قرار گیرد.
1. اهمیت مشارکت جوانان در پژوهش
جوانان (معمولاً در بازه سنی ۱۲ تا ۲۴ سال) به دلیل انرژی بالا، خلاقیت و دیدگاههای بدیع خود، میتوانند تحول بزرگی در روند پژوهشها ایجاد کنند. برخی از دلایل اصلی برای اهمیت مشارکت جوانان عبارتاند از:
- زاویه دید متفاوت: تجربه زیستی و اجتماعی جوانان متفاوت از سایر گروههای سنی است و به همین دلیل دادهها و بینش منحصربهفردی ارائه میدهند.
- افزایش تأثیرگذاری پژوهشها: وقتی جوانان در طراحی، اجرا یا ارزیابی پژوهش دخیل باشند، نتایج عملیتر و واقعیتر خواهد بود.
- توانمندسازی اجتماعی: حضور فعال در پژوهش باعث میشود جوانان احساس کنند نظرات و حقوق آنها جدی گرفته میشود و در تصمیمگیریهای کلان مشارکت دارند.
- تقویت مهارتهای فردی و گروهی: مشارکت در پژوهش میتواند مهارتهای تحلیلی، رهبری و کار گروهی را در جوانان تقویت کند.
با توجه به این مزایا، بسیاری از نهادهای بینالمللی و دانشگاههای معتبر به سمت پژوهشهای مشارکتی با محوریت جوانان پیش میروند. بااینحال، این مشارکت بدون وجود ساختار مناسب برای جبران منصفانه زحمات جوانان، میتواند جنبه استثماری به خود بگیرد.
2. چالشهای اخلاقی در پرداخت به جوانان
در بسیاری از کشورها، قوانین و مقررات پژوهشی، جوانان زیر ۱۸ سال را در گروههای «آسیبپذیر» طبقهبندی میکند. این نگرش که «جوانان نیازمند حفاظت ویژه هستند»، اگرچه برای جلوگیری از سوءاستفاده ضروری است، اما گاهی باعث میشود پرداخت یا حتی مشارکت فعال آنها با موانعی همراه شود. چند نکته مهم که باید در نظر گرفت:
- احتمال تأثیرگذاری ناعادلانه: اگر پرداخت زیاد باشد، ممکن است جوانان صرفاً به خاطر پول در پژوهش شرکت کنند و بهطور ناخواسته تحت فشار خانواده یا سرپرستان قرار بگیرند.
- جلب رضایت سرپرستان: در بسیاری موارد، والدین یا سرپرستان باید رضایتنامه امضا کنند. اگر پول به دست سرپرست برسد، امکان سوءاستفاده یا فشار به کودک وجود دارد.
- تغییر نقش جوانان در طول پروژه: در پروژههای بلندمدت، ممکن است جوانان از «مشارکتکننده» به «همپژوهشگر» تبدیل شوند و این موضوع مدل پرداخت را دچار پیچیدگی کند.
3. دستمزد منصفانه: چطور تعیین میشود؟
دستمزد منصفانه یا «compensation» فراتر از هزینههای رفتوآمد یا پذیرایی است. اصولاً هدف این نوع پرداخت، ارزشگذاری بر زمان و مشارکت فعال جوانان است. برای تعیین منصفانه آن باید به چند مورد توجه کرد:
- در نظر گرفتن سن و شرایط اقتصادی
یک کارت هدیه ۲۵ دلاری ممکن است برای یک نوجوان ۱۵ ساله مناسب باشد؛ اما برای یک کودک ۷ ساله در همان منطقه، این مبلغ میتواند «بیشازحد» تلقی شود. بنابراین انعطافپذیری و ارزیابی شرایط فردی و فرهنگی ضروری است. - نوع مشارکت
آیا جوان صرفاً یک پاسخدهنده به پرسشنامه است یا در تحلیل دادهها و جلسات تصمیمگیری هم مشارکت دارد؟ هر چه سطح و میزان مشارکت بالاتر باشد، پرداخت باید منصفانهتر و متناسب با وقت و تلاشی باشد که صرف میکند. - تعیین نقش در پژوهش
پیش از شروع، بهتر است نقش هر یک از جوانان مشخص شود: «همپژوهشگر»، «مشاور جوان»، «نمونه آماری» یا «شرکتکننده عادی». این نقشها تعیینکننده نوع و میزان پرداخت نیز خواهد بود.
4. حساسیتهای فرهنگی و اجتماعی در پرداخت
در برخی فرهنگها، پرداخت پول نقد یا کارت هدیه به جوانان ممکن است مناسب نباشد و حتی حس «خریدن مشارکت» را القا کند. مثالهای واقعی نشان داده است که:
- در بعضی جوامع، پیشنهاد پول یا اقلام مصرفی ممکن است باعث ایجاد تنش یا تعرض به امنیت شخصی جوان شود. برای نمونه، نوجوانان بیخانمان یا آسیبدیده از فقر ممکن است در معرض دزدی یا فشار گروههای خلافکار قرار بگیرند.
- در فرهنگهای بومی یا اجتماعاتی که «همیاری و اشتراک دانش» بخشی از ساختار سنتیشان است، ممکن است جشنها، مراسمها و قدردانیهای جمعی بهمراتب مؤثرتر و پذیرفتهتر از پرداخت پول باشد.
بنابراین، بهتر است پژوهشگران با درک دقیق از زمینه فرهنگی و ساختار اجتماعی جامعه هدف، روش مناسب جبران خدمات را انتخاب کنند. گاهی اهدای کتاب به کتابخانه محلی، برگزاری دورههای آموزشی یا ایجاد فرصتهای کارآموزی میتواند ارزش بیشتری از پرداخت نقدی داشته باشد.
5. موانع ساختاری برای پرداخت به جوانان
پرداخت دستمزد به جوانان، بهویژه در بسترهای آکادمیک، با چند مانع ساختاری مواجه است:
- سن قانونی برای اشتغال: در بسیاری از کشورها، استخدام نوجوانان زیر ۱۶ یا ۱۸ سال با محدودیتهایی همراه است.
- نبود حساب بانکی به نام فرد: بسیاری از نوجوانان حساب بانکی شخصی ندارند و پرداخت مستقیم به آنها دشوار میشود.
- قوانین رفاهی و بیمه: در برخی کشورها، اگر یک نوجوان دریافتی مالی داشته باشد، ممکن است از مزایای رفاهی یا بیمهای محروم شود.
راهکارهایی نظیر استفاده از سازمانهای غیردولتی واسطه یا پرداختهای غیرنقدی میتواند این چالشها را کاهش دهد. همچنین، توافق بر سر پرداخت یکجای هزینه (لُمپسام) به نماینده جامعه یا والدین تحت نظارت یک نهاد معتبر نیز یکی از روشهای معمول است.